الفرق بین علوم القرآن و التفسیر

پدیدآورمحسن الأراکی

نشریهرسالة القرآن

تاریخ انتشار1389/02/15

منبع مقاله

share 1843 بازدید
الفرق بین علوم القرآن و التفسیر

محسن الأراکی

التفسیر فی اللغة:راجع الی معنی الأظهار و الکشف، واصله فی الّلغة التفسرة، و هی القلیل من الماء الذی ینظر فیه الأطبّاء، فکما انّ الطبیب بالنظر فیه یکشف عن علة المریض، فکذلک المفسّر یکشف عن شأن الآیة و قصصها و معناها و السبب الذی أنزلت فیه» (1) .
فیکون معنی التفسیر اصطلاحا: علم یعرف به فهم کتاب اللّه المنزل علی نبیّه محمّد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم، و بیان معانیه، و استخراج احکامه و حکمه و استمداد ذلک من علم اللّغة، و النحو، و التصریف، و علم البیان، و اصول الفقه و القراءات، و یحتاج لمعرفة اسباب النزول و الناسخ و المنسوخ» (2) .
و یقول الامام البلاغی، فی معرض بیان الحاجة الی التفسیر، ان للحاجة الیه مقامات، نذکر منها ثلاثة مقامات-تعیننا فی فهم دور علم التفسیر فی البحوث القرآنیّة، و الفارق بینه و بین علوم القرآن- و الیک فیما یلی ملخّصها:
المقام الأوّل:فی مفردات ألفاظه، و بیان معناها بالعربیّة فیرجع فی التفسیر لمفردات الفاظه الی ما یحصل به الاطمئنان و الوثوق، من مزاولة علم اللغة العربیّة، و التدبّر فی موارد استعمالها فی کلام العرب».
المقام الثانی:یحتوی القرآن علی ارقی انحاء البلاغة العربیّة، و تفنّنها بمحاسن المجاز و الاستعارة و الکنایة و غیرها مما کان مأنوس الفهم، فی عصر النزول، غیر ان عوامل تاریخیّة ادّت الی اختلاط الامم الأخری بالعرب، فتغیر اسلوب الکلام العربی فی عامة الناس، فعاد ذلک لدی العامّة یحتاج فی معرفته الی التعلّم و التدرّب.
فالحاجة الی التفسیر الکشف عن هذه الاسرار و النکت البلاغیّة المستعملة فی القرآن».
المقام الثالث:فی معرفة شأن النزول، فقد جاء فی الرآن شی‏ء کثیر من الالفاظ العامة التی یراد بها.الخاص، أو التی هی نصّ فی خاصّ، باعتبار نزولها فی شأنه و غیر ذلک مما کان معروفا فی عصر نزوله، ثم صارت اسباب الخفاء تختلسه شیئا فشیئا و تجعل ضدّه».
و المفزع فی تفسیر ذلک هو ما یحصل به العلم من اجماع المسلمین فی الروایة للتفسیر، أو فی الروایة عن الرّسول فی الدلالة علی من یفزع إلیه بعده فی تفسیر کتاب اللّه کحدیث الثقلین المتواتر القطعی بین الفریقین.
انی تارک فیکم الثقلین کتاب اللّه و عترتی اهل بیتی، لن یفترقا حتی یردا علیّ الحوض» (3) .
من کل هذه النصوص اتضح لنا ان التفسیر هو تناول النصّ القرآنی و محاولة فهم الآیة علی وجهها، و استکشاف المقاصد القرآنیة من خلال الآیات و النّصوص.
و لکن علوم القرآن لا تتناول النصّ القرآنی بالبحث المباشر، فلیس علم القرآن محاولة فهم لمفردات الآیات القرآنیة و تفاصیلها.
و انما علوم القرآن«مجموعة البحوث القرآنیة العامة التی لا یستغنی عنها الباحث القرآنی فی درک معانی آیات الکتاب و فهم حقایقها».
و المثال علی ذلک فکرة المتشابه و المحکم فان عالم القرآن یتناول بحث المتشابه و المحکم، باعتباره ظاهرة قرآنیّة تستوجب البحث و التحقیق لیعلم حقیقة المحکم و المتشابه و ماهیّتهما ثم آثارهما واحکامهما.
فلیس هذا تناولا لآیة قرآنیّة مخصوصة، و لا یدور البحث حول نصّ قرآنی معیّن، و انما موضوع البحث ظاهرة قرآنیّة عامّة، یتوقف علی تحلیلها و تحقیقها البحث التفسیری.
و من هنا تدرک العلاقة الوثقی بین البحث التفسیری و علوم القرآن فعلوم القرآن هی التی ترفع عن الباحث التفسیری مؤؤنة الجهد و التحقیق عن مثل هذه الظاهرة«المحکم و المتشابه»و تمهّد له الأرضیّة الکافیة فی مجال فهم المفردات القرآنیة و النصوص.

الهوامش:

(1)البرهان فی علوم القرآن للزرکشی 2:147.
(2)نفس المصدر 1:13.
(3)الآء الحرمن 1:32-47.

مقالات مشابه

تنويع و تقسيم مباحث علوم قرآن

نام نشریهقرآن شناخت

نام نویسندهعلی‌اوسط باقری

علوم تفسيري

نام نشریهحسنا

نام نویسندهجواد محمدی

تقسیم نامه علوم قرآن

نام نشریهمطالعات قرآنی

نام نویسندهابراهیم اقبال, منصور پهلوان

درآمدي بر فلسفه علوم قرآني

نام نشریهعلوم قرآن و حدیث

نام نویسندهحسن نقی‌زاده, احمد قرائی سلطان ابادی, سعید نظری توکلی, علی حقی

علوم قرآني در روايات امام صادق (ع)

نام نشریهبینات

نام نویسندهمصطفی صلواتی, فاطمه اسلامی‌نژاد

دکتر گرجی و علوم قرآنی

نام نشریهپژوهش‌های قرآن و حدیث

نام نویسندهآزاده عباسی, مریم حاج عبدالباقی

اشارات علوم قرآنی و تفسیری آیات کتاب دینی و قرآن

نام نشریهرشد آموزش قرآن

نام نویسندهمسعود رستنده, محمدجعفر شهروزی

چند و چون علوم قرآن

نام نشریهپژوهش و حوزه

نام نویسندهمحمد فاکر میبدی

روش شناسی علوم قرآنی

نام نشریهمیثاق امین

نام نویسندهید‌الله چوپانی